Đền Tiên trong quần thể di tích Tiên Sơn. Ảnh TITC

Quần thể di tích Tiên Sơn được mệnh danh là không gian huyền thoại. Nơi đây có các di tích, điểm du lịch văn hóa tâm linh khá nổi tiếng như đền thờ Thánh mẫu, đền thờ bà Chúa Kho, đền Tiên, chùa Tiên, đền thờ lục vị thánh tổ nghề… Nơi đây còn gắn liền với truyền thuyết về ông Đùng đắp lên núi Hồng Lĩnh, về các vị tiên giáng thế…

Truyền thuyết kể rằng, vùng đất này xưa kia vốn là chốn thanh bình, tĩnh lặng, những lúc trăng thanh gió mát, các già tiên râu tóc bạc phơ giáng trần để cùng thưởng trà, đánh cờ và đàm đạo. Trong một lần đang đánh cờ, vô tình người đời nhìn thấy, biết lộ nên các tiên ông vội bay về trời, để lại bàn cờ đá; về sau người dân dựng nên đền Tiên. Cũng có truyền thuyết khác kể lại, xưa kia, có người con trai lên núi Tiên hái thuốc về chữa bệnh cho cha. Khi về gặp 2 vị Tiên đánh cờ, mới chỉ xem một ván mà trở về thì cha đã mất và đã mãn tang. Vì lẽ đó, nhân dân nơi đây đã dựng nên đền Tiên để thờ phụng.

Đền Mẫu trong quần thể di tích Tiên Sơn. Ảnh TITC

Lại có truyền thuyết về ông Đùng, là tổ sư nghề rèn. Khi xưa ông Đùng ở trên dãy Ngàn Hống (tên khác của núi Hồng Lĩnh), thấy dân gian không có đồ dùng để sản xuất, bèn moi đất lấy sắt lên, nhổ cây rừng đốt than, rèn dao, cuốc, phân phát cho mọi nhà. Các bậc cao niên trong làng đến xin cho con cháu theo học nghề, ông Đùng vui lòng truyền dạy. Những người thợ rèn đầu tiên ấy đã lập nên làng rèn Vân Chàng, Minh Lang. Về sau, thợ rèn nhớ ơn ông Đùng đã dựng đền thờ ông trên núi Tiên Sơn.

Trong quần thể di tích lịch sử - văn hóa Tiên Sơn còn có đền thờ bà Chúa kho, đền thờ Thánh mẫu, chùa Tiên Sơn... Tương truyền, bà Chúa kho là người giúp dân trồng lúa nước để có cuộc sống ấm no, tài lộc và chăm lo ngân khố, quân lương cho triều đình đánh giặc giữ nước. Khi bà mất nhân dân nhớ công đức mà lập đền thờ bà. Đây là đền thờ bà Chúa kho duy nhất của vùng đất miền Trung. Hàng năm, vào ngày giỗ bà (12/1 âm lịch), nhân dân địa phương đều tổ chức rất trang trọng với những nghi thức truyền thống. Đền Thánh mẫu có kiến trúc bằng gỗ với những nét chạm khắc tinh xảo, bài trí theo thứ bậc các cung thờ tam phủ, tứ phủ, là tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Chùa Tiên Sơn là ngôi chùa cổ có niên đại cùng các hạng mục tại quần thể di tích Tiên Sơn. Chùa được xây dựng khá bề thế, thu hút đông đảo phật tử thập phương thường xuyên hương khói, lễ bái.

Đền thờ Lục vị tổ nghề trong quần thể di tích Tiên Sơn. Ảnh TITC

Hằng năm, tại quần thể di tích lịch sử - văn hóa Tiên Sơn sẽ tổ chức nhiều lễ hội chính như: Lễ tế Lục vị Thánh tổ truyền nghề; Lễ húy kỵ bà Chúa Kho; Đại lễ hội Tiên Sơn với nhiều nghi lễ tín ngưỡng truyền thống, nhất là nghi lễ chầu văn, hầu đồng… được duy trì thường xuyên.

Lễ hội đền Mẫu trong quần thể di tích Tiên Sơn. Ảnh TITC

Với những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật độc đáo, năm 2012, quần thể di tích lịch sử văn hóa Tiên Sơn được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Năm 2013, nơi đây được Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam chọn làm điểm bảo tồn nghi lễ chầu văn của người Việt. Năm 2015, quần thể di tích lịch sử văn hóa Tiên Sơn được Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam và UNESCO thế giới cấp bằng bảo trợ là địa danh có giá trị lịch sử, văn hóa và giáo dục truyền thống. Việc UNESCO cấp Bằng bảo trợ di tích lịch sử văn hóa sẽ tạo động lực để các ban ngành chức năng tiếp tục trùng tu, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của di tích.

Hằng năm, tại quần thể di tích lịch sử - văn hóa Tiên Sơn sẽ tổ chức nhiều lễ hội chính như  Lễ tế Lục vị Thánh tổ truyền nghề; Lễ húy kỵ bà Chúa Kho; Đại lễ hội Tiên Sơn với nhiều nghi lễ tín ngưỡng truyền thống. Ảnh TITC

Chủ tịch UBND phường Trung Lương Nguyễn Công Lộc cho biết: “Quần thể di tích Tiên Sơn mang nhiều ý nghĩa lịch sử, văn hóa. Vì thế, địa phương cùng nhân dân luôn nỗ lực chung tay gìn giữ, bảo tồn và phát huy những giá trị của quần thể. Từ đó, tiếp tục huy động các nguồn lực tu bổ, tôn tạo các hạng mục bị xuống cấp như đền thờ Thánh mẫu, đền thờ Bà Chúa Kho, đáp ứng nguyện vọng tìm về chốn thiêng liêng của nhân dân và du khách thập phương”.

Tượng phật trong quần thể di tích Tiên Sơn. Ảnh TITC

Trung tâm Thông tin du lịch