Đền thờ Tướng quân Phạm Bạch Hổ còn có tên gọi khác là đền Mây. Đền được xây dạng chữ “tam”, gồm 3 tòa: Tiền tế, Trung từ, Hậu cung với nhiều chi tiết chạm trổ tinh xảo, có giá trị mỹ thuật cao. Sâu trong Hậu cung là cung cấm, nơi đặt tượng và ban thờ chính Tướng quân Phạm Bạch Hổ cùng mẫu thân và phu nhân của ông. Năm 1992, đền  được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) xếp hạng “Di tích Lịch sử và Kiến trúc nghệ thuật”. Đền thờ Tướng quân Phạm Bạch Hổ đồng thời là di tích tiêu biểu của Khu Di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng năm 2014.

Đền thờ Tướng quân Phạm Bạch Hổ còn có tên gọi khác là đền Mây, được xây dựng trên nền dinh lũy của ông ở đất Đằng Châu xưa sau khi ông mất. Ảnh: TITC

Người dân trong vùng kể lại, đền rất linh thiêng. Do xây dựng gần bến sông nên thường xuyên bị lũ lụt tấn công. Dân làng trong một lần trùng tu đã có ý định di dời đền đến vị trí phù hợp hơn. Tuy nhiên khi nguyên vật liệu dời đến địa điểm mới thì chỉ sau một đêm đã quay trở lại điểm ban đầu. Dân làng thấy kỳ lạ đã bỏ đi ý định di dời ngôi đền và góp công sức, của cải tu bổ ngôi đền trên nền cũ ngày càng khang trang, to đẹp hơn.

Không gian khu Tiền tế và bảng châm thư của Tiến sĩ Chu Mạnh Trinh năm 1888 bên trên. Ảnh: TITC

Cung cấm đặt tượng, ban thờ chính Tướng quân Phạm Bạch Hổ cùng mẫu thân và phu nhân của ông. Ảnh TITC

Sự linh thiêng của ngôi đền còn được thể hiện qua bức châm thư do Tiến sĩ Chu Mạnh Trinh đề tựa năm 1888, hiện vẫn còn treo ở gian trung tâm của tòa Tiền tế. Nội dung bức châm thư gắn liền với câu chuyện dân gian truyền lại từ thời Tiền Lê. Lúc bấy giờ, vua Lê Long Đĩnh trước khi lên ngôi có lần ghé qua đền lúc trời sắp chuyển mưa. Biết tiếng đền linh thiêng nên Lê Long Đĩnh đã “thách thức” thần chỉ làm mưa một bên bờ sông, bờ còn lại không bị mưa. Và Lê Long Đĩnh khi đó đã trở thành nhân chứng truyền lại sự linh thiêng của ngôi đền.

Tam quan ngôi đền. Ảnh sưu tầm

Về Tướng quân Phạm Bạch Hổ, ông sinh ngày 10 tháng Giêng năm Canh Ngọ (910). Tương truyền mẹ ông trước khi sinh đã nằm mộng thấy Sơn Tinh và hổ trắng nên khi sinh ông đã đặt tên là Bạch Hổ. Từ nhỏ, ông đã có tư chất thông minh, tính cương trực; lớn lên thân hình vạm vỡ, giỏi văn võ và tài sông nước. Với tài nghệ của mình, ông đã trở thành Hào trưởng đất Đằng Châu và là tướng tài của Dương Đình Nghệ. Khi Ngô Quyền đánh dẹp quân Nam Hán, Phạm Bạch Hổ có công lớn phù giúp Ngô Quyền. Triều Ngô được thành lập, đóng đô ở Cổ Loa, Phạm Bạch Hổ rút về Đằng Châu xây dựng dinh lũy trấn giữ vùng đất này. Cuối triều Ngô, ông từng được phong làm Phòng Át giao trấn giữ vùng biển Hải Đông. Triều Ngô mất, Phạm Bạch Hổ vẫn chiếm giữ đất Đằng Châu, trở thành 1 trong 12 sứ quân. Về sau Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, Phạm Bạch Hổ đã nhanh chóng quy tụ dưới ngọn cờ chính nghĩa của Đinh Bộ Lĩnh, lập nên công lớn trong sự nghiệp thống nhất giang sơn của nhà Đinh và được vua Đinh phong đến chức Thân vệ Đại tướng quân. Ông mất ngày 16/11/983 tại dinh lũy của mình. Vua Lê lúc bấy giờ phong ông là Đằng Vương; dân chúng lập đền thờ tại dinh lũy của ông rồi suy tôn ông làm Thành hoàng. Đền xây dựng xong, Vua Lê đã phong ông là “Khai thiên hộ quốc thượng đẳng tối linh thần”.

Du khách nghe giới thiệu về đền thờ Tướng quân Phạm Bạch Hổ. Ảnh TITC

Thời bấy giờ, dinh lũy của Tướng quân Phạm Bạch Hổ được xây dựng gần bến sông, nơi có phong cảnh nên thơ hữu tình. Dân trong vùng có lưu truyền câu ca “Trăm cảnh, nghìn cảnh, không bằng bến Lảnh, đò Mây”. Cũng chính vì điều này mà người dân trong vùng còn gọi đền thờ Tướng quân Phạm Bạch Hổ với tên gọi khác là đền Mây. Quy mô đền ban đầu rất lớn, gồm tam quan, khu nhà ở, Đông biên, Tây biên và khu thờ chính. Trải qua thời gian, các hạng mục công trình dần bị phá hủy, chỉ có khu thờ chính được gìn giữ khá nguyên vẹn. Sau nhiều lần trùng tu, tôn tạo, kiến trúc đền hiện mang đậm dấu ấn phong cách kiến trúc thời Hậu Lê đan xen lối kiến trúc thời Nguyễn.

Hiện nay đền còn giữ được nhiều hiện vật có giá trị văn hóa, lịch sử, nghệ thuật như: Đại tự, kiệu Bát cống, bức châm thư và 18 đạo sắc phong qua các thời kỳ. Hàng năm, đền thường tổ chức lễ hội vào 3 dịp: ngày 8-10/1 Âm lịch hàng năm (ngày sinh tướng quân), ngày 16-24/6  Âm lịch (ngày giỗ thân mẫu tướng quân) và ngày 12-18/11 Âm lịch hàng năm (ngày giỗ tướng quân).

Trung tâm Thông tin du lịch