(TITC) - Cách trung tâm Hà Nội khoảng 45km, làng Trạch Xá, tên Nôm là Trầm Che vào đầu thế kỷ XIX là một xã thuộc tổng Trầm Lộng, huyện Sơn Minh, phủ Ứng Thiên, trấn Sơn Nam Thượng; đầu thế kỷ XX thuộc tổng Trầm Lộng, phủ Ứng Hòa, tỉnh Hà Đông, nay là thôn Trạch Xá, xã Hòa Lâm, huyện Ứng Hòa, TP. Hà Nội. Nơi đây nổi tiếng với nghề may áo dài truyền thống. Năm 2024, nghề may áo dài thôn Trạch Xá được ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (theo Quyết định 369 ngày 21/02/2024 của Bộ trưởng Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch).
Áo dài Trạch Xá xuất hiện ở nhiều sân khấu trình diễn thời trang lớn. Ảnh: Nghiêm Văn Đạt
Người dân Trạch Xá kể lại rằng bà Tổ nghề may của làng là bà Nguyễn Thị Sen. Gia đình bà có nghề tầm tang canh cửi. Vào tuổi trăng tròn bà là người con gái xinh đẹp, nết na, đảm đang, giỏi giang việc trồng dâu, dệt vải, may mặc, thêu thùa. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh dẹp tan 12 sứ quân là lên làm vua, lấy hiệu là Đinh Tiên Hoàng, mở ra triều Đinh trong lịch sử đất nước. Đinh Tiên Hoàng đã đến đây chiêu mộ hào kiệt và bà Nguyễn Thị Sen đã trở thành thứ phi của vua Đinh Tiên Hoàng. Trở về kinh đô Hoa Lư, bà được vua phong là Tứ Phi (năm 969). Với trí thông minh, sự khéo léo và sáng tạo, bà đã làm nên các mẫu quần áo của hoàng đế, cung phi, hoàng thân, quốc thích... Bà dạy các cung nữ từng đường kim, mũi chỉ phát triển nghề may trong cung.
Năm 979, bà Tứ phi Nguyễn Thị Sen đã đưa các con từ giã hoàng cung về Trạch Xá sau khi Đinh Tiên Hoàng và con trưởng là Nam Việt Vương Đinh Liễu bị sát hại. Bà truyền dạy nghề may cho nhân dân trong làng, kể từ đó, nghề may được cha truyền con nối, thế hệ trước dạy cho thế hệ sau và trở thành nghề truyền thống của làng. Ngày 12 tháng Chạp cũng là ngày mất của bà được lấy làm ngày giỗ tổ nghề nghề may Việt Nam và ngày 4 tháng Giêng là ngày khai kim, khai kéo, để các con cháu đi làm ăn ở nơi xa.
Trước năm 1980 nghề may áo dài truyền thống ở Trạch Xá phát triển mạnh mẽ. Chiếc áo dài truyền thống của người Trạch Xá bao giờ cũng mềm mại hơn, tha thướt và thực sự quyến rũ, được khách hàng trong và ngoài nước ưa chuộng. Nói về kỹ thuật may áo, các cụ cao niên cho biết: đã là người dân làng Trạch Xá, dù có làm nghề hay không ai cũng thuộc nằm lòng kĩ thuật “Trong dán hồ, ngoài phô trứng nhện” nghĩa là phải khâu đường tà sao cho mũi kim chỉ tròn nhỏ xíu như trứng con nhện, thậm chí dùng mũi chỉ trắng khâu đường tà cho áo màu đen cũng không được nhìn thấy. Các chất liệu vải may áo dài ở Trạch Xá chủ yếu dùng là gấm, lụa Hà Đông..
Một điểm độc đáo ở làng nghề Trạch Xá là số đàn ông theo nghề may nhiều hơn phụ nữ do truyền thống từ xa xưa người phụ nữ chỉ được phụ việc cho nam giới, đến nay khi xã hội thay đổi quan niệm, người phụ nữ đã được bình đẳng làm nghề như nam giới.
Nghề may áo dài ở làng Trạch Xá đã có tuổi đời ngàn năm nhưng chưa bao giờ bị mai một. Trải qua thăng trầm của lịch sử, chiếc áo dài Trạch Xá vẫn tồn tại, góp phần tô thêm nét đẹp hào hoa thanh lịch của mảnh đất kinh kỳ. Hiện cả làng Trạch Xá vẫn còn 271 hộ gia đình làm nghề may, tạo công ăn việc làm và nguồn thu nhập ổn định cho gần 700 lao động, một điều không dễ tìm thấy được ở các làng nghề truyền thống ở các đô thị lớn có tốc độ công nghiệp hóa chóng mặt.
Tiếng tăm về làng nghề may áo dài Trạch Xá cứ dần bay xa ra khỏi dải đất hình chữ S. Khách du lịch quốc tế đến Hà Nội tìm về với Trạch Xá ngày một nhiều hơn không chỉ được tận tay chọn những sản phẩm quà tặng độc đáo mà còn đặt mối quan hệ hợp tác kinh doanh. Đáp ứng nhu cầu thiết yếu của du khách, làng Trạch Xá giờ đây không chỉ may áo dài, áo tế, áo tượng mà còn làm chăn, gối, áo bông, trang phục cho các bộ phim của Trung Quốc và xuất khẩu các sản phẩm sang Hàn Quốc, Mông Cổ...
Ông Nghiêm Văn Đạt - Chủ tịch HTX Làng nghề May áo dài truyền thống Trạch Xá
Ông Nghiêm Văn Đạt - Chủ tịch HTX Làng nghề May áo dài truyền thống Trạch Xá cho biết, gia đình ông không chỉ may đo áo dài, áo bông, áo kép mà còn làm khăn, chăn, ga, gối,... để xuất khẩu sang thị trường châu Âu và một số nước châu Á. Để đủ điều kiện xuất hàng vào thị trường châu Âu khó tính, gia đình ông phải tuân thủ nghiêm ngặt về mặt chất liệu và kỹ thuật. Toàn bộ hàng phải làm bằng chất liệu thuần Việt với các họa tiết và kỹ thuật thủ công là chủ yếu.
Đến làng Trạch Xá ngày nay, người dân vẫn truyền tụng những giai thoại về những nghệ nhân của làng như có người đã vinh dự được may áo dài cho vua quan trong triều định nhà Nguyễn, hay ông Tạ Văn Khuất mới 30 tuổi đã may được áo cho vua Bảo Đại và Nam Phương Hoàng Hậu cho dù chỉ được đứng từ xa để ước lượng. Trải hàng trăm năm, nghề may đã gắn bó với nhân dân làng Trạch Xá. Nhiều thế hệ người thợ của Trạch Xá tay nghề cao đã vượt ra khỏi lũy tre làng đi mở cửa hàng, cửa hiệu khắp trong Nam ngoài Bắc. Tại Hà Nội, phố Lương Văn Can được biết đến là phố may áo dài truyền thống nổi tiếng, đa phần các chủ hiệu đều có gốc từ làng Trạch Xá. Để nhớ về nguồn gốc của nghề, các hiệu may ở đây đã lấy tên cửa hiệu như Mỹ Trạch, Vạn Trạch, Phương Trạch, Đức Trạch, An Trạch… làm nên thương hiệu của phố nghề.
Văn hóa kinh đô nghìn năm văn hiến đã tạo ra nếp sống hào hoa thanh lịch, luôn luôn vươn tới cái đẹp, cái sang trọng, trong đó có phần đóng góp của người thợ tài hoa, tinh tế xuất thân từ làng nghề may áo dài truyền thống Trạch Xá.
Trung tâm Thông tin du lịch
